Ниитэ эмхинүүдэй яармаг

Социальна шэглэлтэй ниитэ эмхинүүдэй яармаг-харалга Улаан-Үдэдэ үнгэрөө. Бүхыдөө Буряад Улас дотор 1 мянга хахад иимэ эмхинүүд бии, тэдэнэй 65–иинь энэ яармагта хабаадаа. Буряад Уласай үндэһэтэнэй харилсаанай хорооной түрүүлэгшэ Михаил Харитоновой тэмдэглэһээр, эдэ эмхинүүд арад зоной ажаһуудал һайжаруулхын талаар үүсхэл гаргажа, ниитын ажал ябуулна

- Эмхи бүхэн арад зоной ажаһуудалай элдэб шэглэлээр ниитын ажал ябуулна. Гүрэн түрэ энэ ажалда тэдхэмжэ үзүүлхэ ёһотой. Иимэ эмхинүүд уулзажа, ажал хэрэгүүд тухайгаа хөөрэлдэжэ, засагай болон олзын хэрэг эрхилэгшэдтэй танилсажа, сугтаа ажал ябуулха хэлсээнүүдые баталха өөрын талмайтай байха ёһотой, - гэжэ Михаил Александрович тэмдэглэбэ.

Өөрынгөө ажал харуулжа, олоной анхарал татаха зорилготойгоор яармаг-харалга үнгэргэгдэнэ гээшэ. Улаан–Үдын “Сapital Mall” гэһэн түб соо үнгэргэгдэһэн энэ хэмжээ ябуулгада хабаадаһан эмхинүүд тус тустаа өөһэдын түүхэтэй, тусхай ажаябуулга эрхилнэ.

Табхарай дунда һургуулиин буряад хэлэнэй багша Оюна Забанова “Би буряадаар дуугарнаб” гэһэн түсэл бэелүүлнэ. Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, багша Буряад орон дотороо мэдээжэ болонхой. Буряад хэлэ шудалха онол аргануудай программанууд, буряад үзэглэл, алфавит, үхибүүдые хэлэндэ һургаха хэрэгсэлнүүд болон гоё һайхан хүүхэлдэйнүүд. Тэдэ хүүхэлдэйнүүд юрын бэшэ, гартань байһан кнопконуудые дарахада, хүүхэлдэй дуу дуулана, шүлэг хэлэнэ, үльгэр хөөрэнэ, өөр тухайгаа мэдээсэнэ. Иимэ хүүхэлдэйнүүдые хүнүүд эдээндэ захиха аргатай. Энэ хэрэг хүгжөөхын тула тус эмхинүүдтэ гүрэнэй талаһаа тэдхэмжэ үгэбэл, һаалта болохогүй.

“Буряад соёл” гэһэн эмхиин бүтээлнүүдэй хажууда хуушан монгол хэлэнэй багшанар байгаа. Дүтэлһэн лэ хүнэй нэрэ хуушан бэшэгээр бэшээд үгэнэ, мүн хэрэгтэй үгэнүүдые дары мэдэхэ боложо, өөрынгөө нэрэ бэшэхээр байгаа. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов хуушан монголоор өөрынгөө нэрэ обог бэшэжэ һураба. “Буряад соёлойхид” Алексей Самбуевичые тэдээндэ ерэжэ, буряад хэлэ шудалхыень дурадхабад.

“Хэжэнгэ” гэһэн ТОС эндэ ажалаа харуулаа. Ниитын ажалай ашаар хүдөө аймагай ажаһуудал һайжаруулха гэһэн ажаябуулга бүгэдэндэ һайшаалтай. Тэдэнэй хэжэ байһан ажал бүгэдэндэ жэшээ боломоор. Һүүлэй үедэ энэ аймагта ТОС-ой хүдэлөөн улам эршэдэнхэй, харин зарим газарнуудта иимэ ниитэ эмхинүүд һониёо бууража байна ха гэжэ адаглахаар.

“Найдал” гэһэн ниитэ эмхи энэ яармаг-харалгада түрүүшүүлэй тоодо орожо, таби мянганай грантда хүртөө. Энэ эмхиие хүтэлбэрилэгшэ Юрий Балхановай хэлэһээр, “Найдал” элдэб харалгануудта хабаадана.

- Ноябрь һара соо “Найдалай” грантнуудай 5-дахи фестиваль үнгэргэгдэхэнь. Хахад сая түхэриг мүнгэнэй жаса байгуулагдаха. 250 мянганай грантда хүртөөбди, харин 250 мянган түхэриг спонсорнуудые бэдэржэ олохо хүсэлтэйбди, - гэжэ Юрий Балханов мэдээсэбэ.

Урда жэлнүүдтэ 42 түсэлэй 17-иинь грантда хүртөө бэлэй. Тиигэжэ 10 мянганһаа 100 мянган хүрэтэр тэдхэмжэдэ хүртэхэдөө, хүн багаханшье һаа, ажал бүтээнэ. Жэшээнь, буряад открытканууд бүтээгдэжэ эхилээ һэн, тэрэ сагһаа буряад зурагуудтай, буряадаар бэшэһэн амаршалгануудтай открытканууд наймаанда бии болоо бшуу.

- “Найдалай” соносхоһон харалгада хабаадаһан түсэлнүүдһээ гансал Баяр Жигмитов Чимита Дамдиновай хоёрой дурадхаһан “Буряад хэлэнэй хэшээлнүүд” гэһэн видео-хэшээлэй түсэл үргэлжэлһөөр. Буряад хэлэ томошуулда шудалуулжа, бага сага мүнгэ олоно ха юм даа. Энэнь һайшаалтай. Иимэл түсэлнүүдые бидэ дэмжэхэ ёһотойбди, - гэжэ Юрий Балханов мэдээсэбэ.

Мүн тэрэнэй хэлэһээр, буряад хэлэ зааха гэһэн түсэлнүүд яһала урагшатай, зүгөөр томо зондо хэлэ зааха методикын онол арга хуушараа. Үхибүүдтэ зааха онол арга томошуулда тааранагүй, һонигүй байна.

- Һүүлшын фестиваль дээрэ бидэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин багшанартай хэлсэжэ, “Мэндээ” гэһэн номой авторнуудта хандажа, томо зониие буряад хэлэндэ һургаха ном зохёохыень дурадхаабди, - гэжэ тэрэ мэдүүлбэ.

Хитад гү, али англи хэлэ шудалалгын номууд хэдэн шатаар бэлдэгдэнэ ха юм. Тон тэрээндэл адляар буряад хэлэ шудалалгын программа бэлдэгдэбэл, шата бүхэнэй даабаринуудые дүүргэһээр, 5-6 шата дабабал, хүн хэлэ мэдэхэ болохо аргатай. Тиимэ ном мүнөө һарын дүүрэтэр хэблэгдэн гаргагдаха түсэбтэй. Саашадаа һонин видео, мультфильмнүүдые, аудио-хэшээлнүүдые бэлдэжэ болоно. Гэхэ зуура буряад хэлэндэ һургаха һайн методистнууд-мэргэжэлтэд хэрэгтэй. Энэмнай сагай эрилтэ ха юм даа.

Дайнай үеын үхибүүд, Ород арадай соёл, Афган сэрэгшэдэй эблэл, үбшэн үхибүүдтэ туһаламжын түб гэхэ мэтэ олониитын эмхинүүд ажаябуулга тухайгаа мэдээсэлнүүдые бэлдэнхэй байгаа. Тэдээнэй дунда тон олоороо эндэ хабаадажа байһан нэгэ эмхи бүгэдэнэй анхарал татаба. Энэмнай “Дари” гэһэн олон хүүгэдэй бүлын эблэл. Түрүүлэгшэнь Любовь Кондратьева ажал хэрэгүүдтэеэ дуратайгаар танилсуулба. Манай Буряад орон дотор 17 мянганһаа дээшэ олон хүүгэдтэй бүлэнүүд тоологдодог. Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг 453 бүлэ тон эдэбхитэйгээр “Дари” эмхидэ ябадаг байна.

- Бидэ олон хүүгэдтэй бүлэнүүдые нэгэдүүлжэ, ажаһуудалай шанар һайжаруулха зорилготойгоор соносхолой, хуулиин, эрхэ нүхэсэлэй, гүн сэдьхэлэй талаар туһаламжа үгэхэ гэжэ оролдодогбди. Мүнгэ зөөреэршье туһалхые оролдодогбди, - гэжэ Любовь Геннадьевна хөөрэнэ.

Буряад Уласай ниитэ эмхи һэн тула бүхы аймагуудтай холбоо барисаатай. Энэ яармагта хабаадажа, өөр тухай мэдээсэл үгэжэ, иимэ ажал хэнэбди гэжэ тэдэ харуулха гэжэ шиидээ. Тэдэнэй дэлгэһэн шэрээ дээрэ уран гартанай элдэб зүйлнүүд.

- Манай эжынэр сүлөө сагтаа урлажа, мүнгэ олодог юм. Манай эжынэр – уран оёдолшод, манай эсэгэнэрэй дунда скульпторнууд болон модошо дархашуулшье бии, - гэжэ тэрэ тэмдэглэбэ.

Олон хүүгэдтэй гэр бүлэнүүд юрэл бэеэ һамааруулна бэшэ, бэе бэедээ элдэб туһаламжа үзүүлхын хажуугаар, нигүүлэсхы сэдьхэлэй ажал ябуулна. Үбшэн үхибүүдтэ мүнгэ зөөреэр туһалха зорилготой наадануудта хабаададаг, өөһэдөөшье эмхидхэдэг юм. Тиигэжэ “Благо–Дари” гэһэн нигүүлэсхы сэдьхэлэй жаса байгуулагдаа. Үбшэн үхибүүдтэй гэр бүлэнүүдтэ туһаламжа яһала үзүүлэгдэдэг болонхой.

2013 оной декабрь һарада байгуулагдаһан тус эмхи һаяшаг өөһэдын байратай болоо. Тэндээ сугларжа, дүй дүршэлөөрөө хубаалдадаг, мастер-хэшээлнүүдые ябуулдаг, олон хүүгэдтэй эжынэрые уран гартанай онол аргануудта һургадаг байха юм.

“Би Буряад орондоо дуратайб” гэһэн социальна шэглэлэй ниитэ эмхинүүдэй харалга-яармагта хабаадагшадай эгээл эрхимүүд элдэб шангуудаар урмашуулагдаа.